بودجه و پایه پولی چیست؟( کسری بودجه چیست؟)

 بودجه و پایه پولی چیست؟ در این مقاله قصد داریم در مورد یکی از مفاهیم مهم اقتصادی صحبت کنیم. همه ما به کرات اسم بودجه، پایه پولی و .... شنیدیم و مفهوم نسبی از اون در ذهن داریم. در مطالبی که در ادامه گفته میشه، تعریف کاملی از این مفاهیم ارائه خواهیم داد و همه جوانب اون رو بررسی می کنیم. 
به طور کلی به دلیل حاکم شدن شرایط ویژه و پر تلاطم اقتصادی بر کشور ما در یک دهه اخیر، هر اندازه که دانش اقتصادی خودمون رو ارتقا بدیم، بیشتر می تونیم شرایط اقتصادی کشور رو درک کنیم و همین طور تحولات اون رو با دید باز تر و آگاهی بیشتری رصد کنیم.
در این مقاله در مورد دو مفهوم مهم در اقتصاد توضیح میدیم که ارتباط مستقیم با زندگی هر شهروند و همچنین کیفیت خدمات عمومی داره. بررسی خواهیم کرد که بودجه چیست و همین طور پایه پولی چه مفهومی داره و کی کسری بودجه اتفاق میفته و کسری بودجه چگونه منجر به افزایش نرخ تورم میشه.
دو مفهوم گفته شده رو در ابتدا تک تک بررسی و تعریف می کنیم و در پایان ارتباط بین شون رو شرح میدیم. این مقاله از آموزش ارز دیجیتال ارزسنج رو تا انتها همراهی کنید و در پایان هم می تونید نظرات تون رو با ما به اشتراک بذارید.

بودجه چیست ؟

بودجه چیست؟ در ابتدا با شرح مفهوم بودجه شروع می کنیم. به طور کلی، به تخمین هزینه و درآمد در طول یک بازه زمانی مشخص که می تونه یک هفته، یک ماه و یا یک سال باشه، بودجه گفته میشه. بـودجه می‌ تونه برای شخص، خانواده، تعدادی از افراد، شرکت، دولت و کلا هر چیزی که درآمد و هزینه داره، موضوعیت داشته باشه.
من بعد منظور ما از بودجه، بودجه دولتی خواهد بود که برای اداره و توسعه کشور بسته میشه و بازه زمانی یک ساله داره. دولت ها طی هر سال، برای سال آینده برنامه ریزی های مالی انجام میدن و در اصطلاح بودجه بندی می کنن. در این بودجه بندی، درآمد ها و هزینه های دولت برآورد میشه و سعی میشه تا با دقت زیادی تخمین زده بشه، تا بین هزینه های اداره کشور و درآمد های دولت، توازن برقرار باشه.
در اصل بودجه یک طرز فکر و ایده برنامه ریزی می باشد، دولت ها وظیفه دارن که هر ساله برنامه خودشون رو برای سال بعد در قالب بودجه تدوین کنن و اون رو به مردم و مجلس یا پارلمان کشور، برای بررسی بیشتر و چکش خواری ارائه کنن. این برنامه ریزی و بودجه بندی، تاثیر مستقیم بر رفاه اجتماعی و شرایط عمومی جامعه داره، از جمله آموزش، مسکن، خدمات عمومی و .....
برای یک بودجه بندی درست و دقیق، دولت ها باید همه هزینه های یک ساله کشور رو محاسبه کنن، بعدش تخمینی از هزینه های کشور داشته باشن و به نوعی درآمد های پیش بینی شده رو به هزینه ها تخصیص بدن. یک بودجه متوازن، بودجه بندی هستش که در اون درآمد های پیش بینی شده با هزینه های کشور همخوانی داشته باشه و به قولی کشور در آینده دچار کسری بودجه نشه. این که کسری بودجه چیست، در ادامه بررسی خواهیم کرد.
بودجه خود به دو بخش اصلی تقسیم میشه. یک بودجه بقا و دوم بودجه توسعه. اون قسمت از بودجه که به امور حیاتی و ضروری کشور تخصیص داده میشه مثل حقوق کارمندان، هزینه های آموزشی، واردات کالا های اساسی و .... بودجه بقا نامیده میشه و چنان چه منابع بیشتری در دسترس باشه و نگرانی برای مسائل حیاتی کشور برطرف بشه، منابع مازاد می تونن برای توسعه و پیشرفت کشور مورد استفاده قرار بگیرن. توسعه زیر ساخت ها، پروژه های عمرانی، افزایش سطح رفاه اجتماعی و .... همگی در بودجه توسعه مدنظر قرار می گیرند.

منابع درآمدی در بودجه

همونطور که قبل تر اشاره کردیم، بودجه دو سر داره که یک طرفش درآمد و طرف دیگه اون هزینه ها هستش، در این قسمت منابع درآمدی بودجه رو بررسی می کنیم، دولت های از راه های مختلفی می تونن به درآمد برسن و درآمد حاصله رو صرف هزینه های کشور کنن.

•    صادرات :

 صادرات نفت، گاز، منابع معدنی و .... یکی از راه های کسب درآمد برای دولت هاست، همچنین دولت ها برای صادراتی که توسط شرکت های غیر دولتی و خصوصی هم انجام میشه، مالیات و عوارض گمرکی وضع می کنن. 

•    عوارض گمرگی واردات :

از طرفی معمولا دولت ها از واردات کنندگان کالا هم، حین ورود کالا به کشور، عوارض گمرکی اخذ می کنن و درآمد های حاصله از گمرک هم جز درآمد های ملی محسوب و به خزانه دولت واریز میشه. تعرفه های گمرگی نسبت به دسته بندی کالا ها متفاوت هستش و به طور اصولی، از کالا های لوکس باید عوارض گمرکی بیشتری اخذ بشه.

•    مالیات :

منبع دیگر درآمدی دولت، اخذ مالیات از کسب و کار ها و افراد شاغل هستش. البته این مورد چالش های فراوان داره و به دلیل خلا های قانونی، فرار مالیاتی در کشور ما زیاده و معمولا افراد سعی می کنن که پرداخت مالیات رو دور بزنن. در کشور های پیشرفته مثل آلمان و سوئد، در افراد پردرآمد مالیات بیشتری هم اخذ میشه و در کشور ما متاسفانه به علت ضعف قانونی، اصناف پر درآمد مثل پزشکان، وکلا و .... بیشترین فرار مالیاتی رو دارن و معمولا حق شون رو در اداره کشور ادا نمی کنن.

•    دارایی های دولت :

منبع دیگه برای درآمد زایی دولت ها، فروش دارایی های دولتی هستش، برای مثال دولت های می تونن سهام شرکت های دولتی مثل کارخانجات فولاد، پتروشیمی، هلدینگ ها و ... رو در بازار بورس عرضه کنن. همچنین برخی دیگه از دارایی های خودشون مثل املاک و مستغلات رو به مزایده بذارن.

•    نرخ ارز :

همونطور که می دونید در هر کشوری بزرگ ترین عرضه کننده و مصرف کننده ارز، دولت اون کشور هستش. دولت ها با صادرات خارجی ارز به دست میارن و بخشی از اون رو به واردات کالا های مورد نیاز و بخشی دیگه رو به بازار داخلی تزریق می کنن. دولت ها می تونن با اعمال تغییراتی بر نرخ ارز، یعنی عرضه اون به بازار، با قیمت بیشتری، درآمد های خودشون رو افزایش بدن.

•    خصوصی سازی :

دولت های می تونن برخی از شرکت های دولتی رو در مزایده، به بخش خصوصی واگذار کنن، خصوصی سازی علاوه بر درآمدی که عاید دولت می کنه، باعث کوچک تر شدن اندازه دولت هم میشه و از صرف پرداخت حقوق ها و دستمزد ها، باعث کاهش هزینه های دولت میشه.
در این قسمت با راه های مختلفی که دولت های می تونن باهاش به درآمد برسن رو بررسی کردیم، چنان چه دولت از نظر درآمد زایی دچار مشکل بشه و نتونه منطبق بر هزینه های کشور، درآمد داشته باشه، دچار کسری بودجه میشه که برای اقتصاد کشور بسیار ناخوشایند هستش. در ادامه بررسی می کنیم که کسری بودجه چیست.

کسری بودجه چیست؟

کسری بودجه چیست ؟ کسری بودجه این معنا رو داره که هزینه های اداره کشور، از درآمد های پیش بینی شده بیشتر باشن. به عبارت دیگه، وقتی برای یک برنامه ریزی یک سری منابع مالی و پولی در نظر گرفته میشه و در زمان مقرر شده این منابع مالی تامین نمیشه، با کسری بودجه مواجه خواهیم شد.
برای خروج از وضعیت از کسری بودجه، دولت های شش راهکار اصلی دارن، اولین اون افزایش درآمد ها می باشد، دومین گزینه دولت، فروش دارایی های مازاد هستش. سومین راهکار افزایش قیمت محاسباتی ارز های خارجی هست و بالا بردن قیمت حامل های انرژی مثل برق، گاز، بنزین و گازوئیل می تونه راهکار چهارم باشه. از طرفی به عنوان پنجمین راهکار دولت می تونه هزینه های جاری خودش رو کاهش بده.
راهکار شش که بدترین نوع راه حل برای جبران کسری بودجه هستش، استقراض از بانک مرکزی و چاپ پول بدون پشتوانه می باشد که می تونه اثرات تورم زایی بالایی داشته باشه و تورم هایی که ما در کشورمون شاهد اون هستیم، غالبا به دلیل همین رشد نقدینگی و خلق پول بدون پشتوانه هستش. برای درک بهتر این مسئله بهتر با مفهوم پایه پولی بیشتر آشنا بشیم و در ادامه توضیح میدیم که پایه پولی چیست. میتونین مقاله سرمایه گذاران ارزهای دیجیتال رو در کنار این مقاله مطالعه کنین.

پایه پولی چیست؟

پایه پولی یا پول پر قدرت در واقع همان پولی هستش که توسط بانک مرکزی یک کشور به وجود میاد و شامل همه پول های موجود از اسکناس و سکه گرفته تا موجودی حساب های بانکی می باشد و به عبارتی مجموع همه واحد پول ملی موجود در یک کشوره. اولین منبع پایه پولی ذخیره طلا می باشد و اصولا به مقدار ذخایر طلا باید بانک مرکزی پول چاپ کنه و به کشور تزریق کنه، مسئله ای که در هیچ کجای دنیا رعایت نمیشه.
منبع دوم پایه پولی، ذخایر ارزی بانک مرکزی هست و ارز های خارجی می تونن به عنوان پشتوانه پولی عمل کنن. منبع سوم می تونه اوراق قرضه باشه. بدهی ها به دولت مثل بدهی بانک ها، شرکت ها و ... هم می تونه به عنوان منبع پایه پولی در نظر گرفته بشه.
یکی از چالش ها و بحران های کشور ما در دهه های اخیر، کنترل رشد پایه پولی و نقدینگی بوده که ارتباط مستقیم با بالا رفتن نرخ تورم داره. شاید بپرسید چه ارتباطی بین این دو تا وجود داره ؟ به عنوان یک مثال ساده، تصور کنید، وقتی نقدینگی در جامعه ای بالا تر میره، میل به خرید کالا های مختلف هم افزایش پیدا می کنه و این افزایش تقاضا، طبق قانون عرضه و تقاضا در اقتصاد، افزایش قیمت ها رو در پی خواهد داشت.
از این رو کنترل نقدینگی و پایه پولی، می تونه از اصلی ترین راه کار های کنترل تورم باشه.

راه کار های کاهش تورم در ایران

دیدیم که پایه پولی چیست و چه طور منجر به افزایش تورم در کشور ما شده. در کشور ما به دلیل تحریم ها، درآمد های ارزی کاهش پیدا کرده و نقل و انتقال پول با مشکل مواجه شده، از طرفی ساختار اقتصادی ما بیماره و مولد نیست. برای مثال در کشور های پیشرفته، نظام اخذ مالیات بسیار محکم و سفت و سخت هستش و افراد نمی تونن فرار مالیاتی داشته باشن و در صورت فرار مالیاتی هم، با مجازات سنگین رو به رو میشن.
در کشور ما معافیت ها مالیاتی که با لابی گری های مختلف ایجاد شده فراوانه، برای مثال معافیت مالیاتی هنر پیشه ها، فوتبالیست ها، کارانه های پزشکان و .... که همگی از اقشار پردرآمد هستش، نشان دهنده این موضوع می باشد. در کشوری مثل آلمان، از افراد پردرآمد و ثروتمند تا 35 درصد درآمد شون هم مالیات گرفته میشه و در کشور سوئد نظام مالیاتی پلکانی می باشد و فرد هر قدر درآمد بیشتری داشته باشه، مالیات بیشتری هم باید برای اداره و توسعه کشورش پرداخت کنه.
یکی از راه کار های اصلی برای کنترل تورم در ایران، به عقیده تمام کارشناسان و اقتصاد دانان، اصلاح نظام مالیاتی، لغو معافیت های مالیاتی و اعمال مجازات سنگین برای فرار های مالیاتی می باشد. در برآورد که در سال 99 انجام شد، با کنترل فرار مالیاتی بیش از نصف کسری بودجه جبران میشه و به طبع اون نرخ تورم هم کاهش خواهد داشت.
البته در کنار اصلاح نظام مالیاتی و بستن منافذ فرار مالیاتی ثروتمندان، کاهش و صرفه جویی در هزینه های دولت، مبارزه با مفاسد اقتصادی، مدیریت عرضه و تقاضا و توجه ویژه به رشد و توسعه صادرات هم می تونه درآمد های کشور رو به طور چشمگیری جهش بده و تا حد زیادی اثرات کاهش ورود ارز به کشور رو در نتیجه تحریم ها کاهش بده.

جمع بندی

در این مقاله در مورد دو مفهوم مهم در اقتصاد صحبت کردیم، بودجه یا Budget و پایه پولی چیست، موضوع بحث و بررسی ما بود. دیدیم که هزینه ها و درآمد های یک ساله دولت و کشور در بودجه تدوین میشه و چنان چه درآمد های پیش بینی شده کفاف هزینه های کشور رو نده، کسری بودجه پیش میاد که ممکنه برای جبرانش دولت های کار هایی رو انجام بدن که تورم زا باشه، مثل استقراض از بانک مرکزی و خلق پول بدون پشتوانه. به علاوه منابع درآمدی دولت رو که می تونه از طریق اونا پول بیشتری به دست بیاره رو بررسی کردیم و صادرات، مالیات و فروش دارایی های مازاد، از اصلی ترین شون بودن. امیدوارم که این مقاله براتون مفید بوده باشه و استفاده لازم رو ببرید و بر دانش اقتصادی تون اضافه شده باشه. در پایان می تونید نظرات تون رو در مورد این مقاله در بخش انتهایی صفحه با ما به اشتراک بذارید